Podstawą prawną przyznawania zasiłków jest ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, zwana dalej ustawą (t. j. Dz. U. z 2018 r. poz.1508 z późn. zm.), która określa: zadania w zakresie pomocy społecznej, rodzaje świadczeń z pomocy społecznej oraz zasady i tryb ich udzielania, organizację pomocy społecznej oraz zasady i tryb postępowania kontrolnego w zakresie pomocy społecznej. Świadczenia z pomocy społecznej dzielą się na: niepieniężne, np. praca socjalna, usługi opiekuńcze, schronienie, posiłek i pieniężne czyli zasiłki z których najważniejsze to: zasiłek celowy, zasiłek okresowy i zasiłek stały.                         

Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. (art.2 ust.1 ustawy o pomocy społecznej cyt. na wstępie zwanej dalej uops). Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 3 ust. 1 uops). Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania    w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej (art. 4 uops). Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej (art. 3 ust.4 uops). Możliwości należy rozumieć jako zasoby finansowe ośrodka pomocy społecznej.

Zasady ogólne

Uzyskanie  wsparcie z pomocy społecznej wiąże się ze spełnieniem jednocześnie dwóch podstawowych warunków:

1. Trudna sytuacja życiowa

Osoba lub rodzina musi znajdować się w trudnej sytuacji życiowej spowodowanej w szczególności: ubóstwem, sieroctwem, bezdomnością, bezrobociem, niepełnosprawnością, długotrwałą lub ciężką chorobą, przemocą w rodzinie, potrzebą ochrony ofiar handlu ludźmi, potrzebą ochrony macierzyństwa lub wielodzietnością, bezradnością w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniem gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, brakiem umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze, trudnością w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, trudnością w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizmem lub narkomanią, zdarzeniem losowym i sytuacją kryzysową, klęską żywiołową lub ekologiczną. Katalog powodów przyznania pomocy nie jest zamknięty, trudna sytuacja życiowa może wynikać z innych przyczyn.

2. Trudna sytuacja finansowa

Pomoc finansowa przysługuje tym osobom i rodzinom, których dochody (z miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku o zasiłek) nie przekraczają określonych w ustawie kwot – kryteriów dochodowych. Art. 8 ustawy określa tzw. kryteria dochodowe, które należy spełnić aby otrzymać zasiłek pieniężny. Wysokość kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej to kwota 701 zł. Wysokość kryterium dochodowego na osobę w rodzinie to kwota 528 zł. Zasiłki pieniężne mogą być wypłacane w naturze (np. w formie bonów żywnościowych, opału z dowozem). Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy w przypadku stwierdzenia przez pracownika socjalnego marnotrawienia przyznanych świadczeń, ich celowego niszczenia lub korzystania w sposób niezgodny z przeznaczeniem bądź marnotrawienia własnych zasobów finansowych może nastąpić ograniczenie świadczeń, odmowa ich przyznania albo przyznanie pomocy w formie świadczenia niepieniężnego.